Tên thường gọi: Linh cẩu đốm
Tên khoa học: Crocuta crocuta
Loài: Động vật có xương sống
Kích thước: Chiều dài từ 95 đến 170 cm ; Chiều cao từ 70 đến 92 cm ;
Trọng lượng: Cái: Từ 44 đến 64 kg ; Từ 40 đến 55 kg
Chế độ ăn: Động vật ăn thịt
Phân bố: Là loài động vật bản địa của khu vực châu Phi Hạ - Sahara (trừ lưu vực sông Congo)
Nổi tiếng bậc nhất châu Phi vì khả năng săn mồi đỉnh cao của mình nhưng linh cẩu đốm lại có vẻ ngoài khá đáng yêu, không chỉ vậy chúng còn cực kỳ thông minh.
Giống như nhiều loài động vật khác, linh cẩu đốm sống theo đàn lớn và có những mối quan hệ xã hội phức tạp . Điều khác biệt hơn cả là loài vật này có tổ chức xã hội tuân theo chế độ mẫu hệ.
Mặc dù là loài ăn thịt nhưng thức ăn của chúng khá tạp nham, ngoài nguồn thức ăn là các loài động vật khác thì chúng còn ăn cả xác động vật thối rữa. Chính vì vậy mà từ lâu nay, linh cẩu đốm đã bị hiểu nhầm là loài ăn xác thối.
Aristotle miêu tả linh cẩu là loài “cực kỳ thích thịt thối rữa” hay Hemingway thì hình dung nó là “loài động vật lưỡng tính thích cắn xé xác của động vật đã chết”. Và Roosevelt thì gọi nó là “sự pha trộn giữa bản tính hèn nhát và tàn bạo”. Pliny the Elder, một tác giả La Mã cổ đại, đã viết rằng, linh cẩu có khả năng giữ chân những con vật khác một cách kỳ diệu.
Với bản tính như vậy nên không có bất kỳ một bộ phim tài liệu hay một sản phẩm âm nhạc nào lấy cảm hứng từ loài động vật này. Cho đến ngày 19 tháng 7, Walt Disney cho ra mắt một bộ phim hoàn toàn mới, Vua sư tử (The Lion King), miêu tả ba chú linh cẩu đốm được vào vai những người phụ tá xấu xa của nhân vật phản diện Scar.
Linh cẩu bao gồm nhiều loài khác nhau. Ở Đông và Nam Phi, linh cẩu đốm được coi là loài phổ biến nhất. Quý hiếm hơn cả là loài linh cẩu nâu có nguồn gốc ở miền nam châu Phi. Aardwolves là một cặp linh cẩu chuyên ăn côn trùng được tìm thấy ở Đông và Nam Phi. Và cuối cùng là loài linh cẩu sọc sống trong các quần thể nhỏ phân bố rải rác khắp châu Á và phía bắc châu Phi, là loài có kích thước nhỏ nhất và ít được nghiên cứu nhất.
Linh cẩu đốm là một thợ săn mồi đầy hung bạo. Nếu xét về sức mạnh, chúng chỉ xếp sau sử tử khi giao tranh đơn độc. Còn khi đi theo bầy, thì sức mạnh đó được nhân lên đến nỗi sư tử cũng phải kiêng dè. Con mồi của chúng có thể là những động vật nhỏ bé như chim, nhưng thậm chí cũng có thể là những loài động vật to lớn hơn nó gấp nhiều lần như trâu rừng, bò tót, voi hay tê giác. Với bộ răng chắc khỏe và sắc nhọn cộng với sức mạnh và sự nhanh nhẹn làm cho linh cẩu đốm có thể dễ dàng hạ gục bất kỳ một con vật to lớn nào.
Được coi là thợ săn điêu luyện nhưng linh cẩu lại khá thích thú với việc cướp con mồi từ các loài động vật khác. Đến loài báo châu phi nổi tiếng với bản tính hung dữ cũng thường xuyên bị chúng cướp mất con mồi.
Mặc dù có bản tính xấu xa nhưng linh cẩu đốm lại là biểu tượng cho sự đoàn kết. Nếu thấy một con linh cẩu đốm đang đánh nhau với con vật khác thì chúng sẽ lao vào chiến đấu ngay để cứu đồng loại.
Chuyện hoang đường: Linh cẩu thật ngu ngốc
Bộ ba linh cẩu xuất hiện trong Vua sư tử là Shenzi, Banzai và Ed ẩn nấp trong nghĩa địa ngập tràn bóng tối. Ed có đôi mắt lờ đờ, không tập trung và cái lưỡi mềm mại, sở thích của anh ta là gặm nhấm da thịt của chính mình. Dưới sự lãnh đạo của Scar, bộ ba đã góp phần làm sụp đổ hệ sinh thái Pride Rock.
Trong phim là vậy nhưng trên thực tế, linh cẩu đốm lại là những kẻ săn mồi đỉnh cao và có vai trò quan trọng trong việc kiểm soát quần thể con mồi và ngăn ngừa sự lây lan của bệnh tật bằng cách giải quyết sạch sẽ xác của động vật thối rữa, Dheer nói.
Linh cẩu đốm và nâu sống trong các thị tộc đứng đầu là những con cái hung dữ. Quy mô bầy đàn lớn hay nhỏ còn phụ thuộc chủ yếu vào sự sẵn có của con mồi. Có thể chỉ có 10 thành viên trong một số thị tộc sống ở sa mạc nhưng số lượng thành viên đó có thể tăng lên 120 tại Ngorongoro giàu tài nguyên hay Khu bảo tồn Quốc gia Masai Mara của Kenya, Dheer nói.
Sống trong những nhóm lớn và phức tạp như vậy làm cho linh cẩu đốm trở thành “loài thú ăn thịt phức tạp nhất trên thế giới”, theo Dheer.
“Bạn không thể tồn tại trong xã hội phức tạp này nếu bạn không thông minh”, theo Ingrid W Diesel, vừa là người sáng lập Dự án nghiên cứu Hy Lạp Brown vừa là người nghiên cứu linh cẩu nâu ở ven biển Namibia.
Ví dụ, sau khi cô bắt được một con linh cẩu nâu tại địa điểm nghiên cứu của mình thì phải mất thêm sau năm nữa để bắt được một con khác.
Chuyện hoang đường: Linh cẩu biết cười
Tiếng kêu được coi là đặc điểm phân biệt linh cẩu đốm với những loài động vật khác. Không thót như chim mà cũng không ồm ồm như báo, tiếng kêu của linh cẩu đốm rất chói tai và kỳ dị, chúng được ví như điệu cười man rợn ở người. Mỗi con linh cẩu đốm lại có một tiếng kêu khác nhau, nhưng thông qua đó người ta có thể biết được những thông tin về độ tuổi, vị trí của nó trong đàn. Tiếng kêu được vang lên khi chúng gọi bầy, săn mồi hay khi kêu gọi bạn tình.
Trong nhiều thế kỷ, các tác giả đã mô tả âm thanh này như một sự hóm hỉnh và tinh nghịch. “Tôi sẽ cười như một con linh cẩu ngay khi bạn có ý định đi ngủ”, Shakespeare viết trong As You Like It.
Trên thực tế, đó không phải tiếng kêu của sự vui vẻ, hạnh phúc. Một động vật bậc thấp phát ra âm thanh giống như tiếng cười này khi chúng buồn bã hoặc căng thẳng, Dheer nói.
Quan niệm: Linh cẩu đốm chỉ là những loài ăn xác chết
Theo cốt truyện, con của sư tử sẽ là vua và linh cẩu là một kẻ hèn nhát, khó chịu, bẩn thỉu vì chúng chuyên đi ăn xác thối rữa, theo Christine Drea, một nhà nhân chủng học tiến hóa tại Đại học Duke, người nghiên cứu linh cẩu đốm.
Sự thật là gì? Linh cẩu đốm là những thợ săn đỉnh cao mà chiến lợi phẩm của chúng đôi khi cũng bị sư tử đánh cắp. Trong Serengeti vào những năm 1970, nhà động vật học Hans Kruuk phát hiện ra rằng, linh cẩu và sư tử cùng chia sẻ cho nhau xác của động vật đã chết.
Linh cẩu đốm có thể hạ gục trâu và voi con, đi săn một mình hoặc đi theo đàn để tạo lợi thế cạnh tranh với các đối thủ khác, theo ông Dheer.
Điều đó không có nghĩa là linh cẩu sẽ bỏ qua nhưng thức ăn có sẵn. Drea lưu ý: bất kỳ loài thú ăn thịt nào cũng sẽ ăn xác động vật đã chết nếu như có cơ hội.
Quan niệm: Linh cẩu khá yếu đuối
Trong khu vực niềm nam Namibia, linh cẩu nâu sẽ kéo dài lãnh thổ của mình lên đến 2978 km2. Một con vật sẽ đi bộ trung bình 15 dặm (khoảng 24 km) một đêm để tìm kiếm thức ăn và đánh dấu lãnh thổ của mình tại đó, theo Wiesel.
Sức bền một phần được tạo nên do hình dạng cơ thể cân đối của chúng. Chân sau cứng cho phép chúng di chuyển dễ dàng trên mặt đất, phổi và tim to, khỏe kết hợp với lỗ mũi rộng tạo điều kiện trao đổi oxy.
Chuyện hoang đường: Linh cẩu bốc mùi
Người Kaguru ở Tanzania tin rằng linh cẩu thường đào mộ người chết, và theo suy nghĩ của họ, đó là lý do tại sao linh cẩu có mùi khó chịu. Trên thực tế, linh cẩu thực sự không có nhiều mùi, Dheer và W Diesel nói.
Linh cẩu tiết ra một chất từ tuyến hậu môn của chúng mà các nhà khoa học gọi là “bơ linh cẩu” – dùng để đánh dấu lãnh thổ, Dheer nói.
Quan niệm: Linh cẩu là loài lưỡng tính
Linh cẩu cái được coi là những bà mẹ xuất sắc, chúng dành nhiều thời gian vào đàn con hơn hầu hết các loài ăn thịt khác. Chúng không chỉ nuôi con bằng sữa cực giàu canxi trong hai năm đầu mà chúng còn dành hàng giờ liền để chơi đùa với con của mình.
Tuy nhiên, linh cẩu cái thường bị nhầm với linh cẩu đực. Bởi hai con có bộ phận sinh dục khá giống nhau. Và đôi khi linh cẩu cái còn hung hăng, tán ác hơn cả con đực. Con cái cũng đi tiểu, giao phối và sinh con thông qua bộ phận này.
Chính đặc điểm cấu tạo như vậy đã gây nên nhiều điều tiếng không tốt về chúng. Trong Physiologus, một văn bản Kitô giáo từ thế kỷ thứ hai sau Công nguyên cho rằng, linh cẩu không có sự tách biệt giữa đực và cái, vì vậy “tạo nên sự ô uế vì chúng mang cả hai giới tính”, theo nghiên cứu năm 1995.
Sự thật: Linh cẩu dễ bi tuyệt chủng
Do mất môi trường sống và nạn săn bắt đang gia tăng làm cho linh cẩu sọc và nâu được xếp vào nhóm đang bị đe dọa bởi Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN).
Và mặc dù Aardwolf và linh cẩu đốm được liệt kê là ít quan tâm nhưng tôi vẫn khá lo ngại, ông Dheer nói.
Linh cẩu đốm đã tuyệt chủng trên khắp Nam Phi cũng như Tây và Trung Phi. Bị tấn công bởi những người địa phương và những kẻ săn trộm làm cho số lượng của chúng đang giảm mạnh ở bên ngoài các khu vực được bảo vệ, theo Dheer.
Tôi không quá lạc quan về tương lai của chúng, đặc biệt là khi xem xét các phản ứng tiêu cực của cộng đồng, ông nói.
