Một vòng đời sinh học nghiệt ngã dưới đáy đại dương
Dưới những tầng nước sâu lạnh lẽo, nơi ánh sáng không thể chạm tới, bạch tuộc – loài động vật thân mềm thông minh bậc nhất đại dương – đang thực hiện một trong những chiến lược sinh sản khắc nghiệt và cảm động nhất trong thế giới tự nhiên.
Không giống như những sinh vật khác có thể sinh sản nhiều lần, mỗi con bạch tuộc cái chỉ sinh sản duy nhất một lần trong đời, và hành trình đó là một chuỗi ngày hy sinh sinh học đến mức tự huỷ diệt.
Cơ chế sinh sản đặc biệt của bạch tuộc cái
Sau khi giao phối, bạch tuộc cái rút vào một hang đá kín đáo, treo hàng chục nghìn quả trứng nhỏ li ti lên trần như một chùm nho lơ lửng trong nước. Từ khoảnh khắc đó, nó ngừng ăn, từ chối săn mồi và gần như bất động hoàn toàn – để toàn tâm thực hiện chức năng duy nhất còn lại trong đời: bảo vệ và chăm sóc trứng.
Tại sao bạch tuộc cái lại ngừng ăn?
Nghiên cứu cho thấy, sự thay đổi nội tiết tố sau khi sinh sản ở bạch tuộc cái khiến vùng tuyến thị giác (optic gland) hoạt động như một bộ điều phối sinh học – ức chế hành vi kiếm ăn, thúc đẩy quá trình tự phân giải cơ thể để duy trì năng lượng cho giai đoạn ấp trứng kéo dài.
Một hành vi được điều khiển bởi bản năng sinh học, không phải tình cảm
Không giống như sự nuôi dưỡng ở động vật có vú, hành vi chăm sóc trứng của bạch tuộc không đến từ cảm xúc mẫu tử, mà từ một lập trình sinh học di truyền mạnh mẽ:
-
Liên tục thổi nước giàu oxy vào khối trứng để duy trì sự sống
-
Làm sạch nấm, vi khuẩn và mảnh vụn bám trên trứng bằng xúc tu
-
Không rời tổ dù chỉ một lần, kể cả khi đói đến mức phải tiêu thụ chính cơ bắp của bản thân
Thời gian ấp trứng có thể kéo dài... đến 4 năm
Tuỳ loài, thời gian ấp trứng của bạch tuộc có thể kéo dài vài tháng đến vài năm. Nghiên cứu năm 2014 trên loài Graneledone boreopacifica ngoài khơi California ghi nhận một cá thể mẹ bạch tuộc ấp trứng suốt 53 tháng – kỷ lục dài nhất được biết đến trong giới động vật không xương sống.
Cái chết sau sinh: Một cơ chế được "lập trình sẵn"
Khi trứng nở, những cá thể bạch tuộc con nhỏ bé rời khỏi tổ và bắt đầu cuộc sống độc lập. Lúc này, cơ thể mẹ đã kiệt quệ hoàn toàn, thường chết chỉ sau vài ngày – một phần do sự tự huỷ của tuyến thị giác dẫn đến thoái hóa thần kinh, rối loạn chức năng sống và tử vong.
Đây là một ví dụ tiêu biểu của “semelparity” – chiến lược sinh sản một lần rồi chết trong sinh học tiến hóa, giống như ở cá hồi hay một số loài côn trùng.
Góc nhìn sinh học: Tại sao bạch tuộc chọn cái chết?
Lý do tiến hoá:
-
Giảm cạnh tranh giữa mẹ và con
-
Tối ưu hóa tài nguyên môi trường
-
Tập trung toàn bộ nguồn lực vào một thế hệ duy nhất để đảm bảo tỉ lệ sống sót cao nhất
Thông điệp:
Sự hy sinh của bạch tuộc mẹ không phải là lãng mạn hóa mẫu tử, mà là đỉnh cao của một chiến lược tiến hoá khốc liệt – nơi tự nhiên đặt cược tất cả vào một thế hệ tương lai.
Mẹ bạch tuộc không chỉ là hình ảnh gây xúc động, mà còn là minh chứng sinh học kỳ vĩ cho khả năng tự lập trình, tự hủy để sinh tồn của tự nhiên. Trong thế giới động vật, không phải sự mạnh mẽ, mà sự hy sinh im lặng đôi khi mới là bản năng sinh tồn bền bỉ nhất.
