Khu rừng nhiệt đới Amazon - ngôi nhà chung của 10% số lượng sinh vật trên Trái đất, đang cháy. Tính đến tuần trước, 9.000 vụ cháy rừng đã hoành hành đồng thời trên khắp các khu rừng nhiệt đới rộng lớn ở Brazil và lan sang cả Bolivia, Paraguay và Peru. Do thời điểm hiện tại đang là mùa khô nơi đây, nên phần lớn những vụ nổ được người dân thực hiện để tạo không gian chăn thả gia súc, trồng trọt và khai thác gỗ đã bị lan rộng ra mà không thể kiểm soát được. Viện nghiên cứu vũ trụ quốc gia Brazil (INPE) cho biết: So với năm ngoái, những vụ cháy rừng đang xảy ra với số lượng lớn hơn gấp tới 80%. Khói bốc ra từ đám cháy thậm chí còn có thể quan sát được từ vệ tinh vũ trụ.
Đối với hàng ngàn loài động vật có vú, bò sát, lưỡng cư và chim sống ở Amazon, vụ cháy rừng sẽ gây ra hai ảnh hưởng: một là ngay lập tức, và hai là dài hạn
William Magnusson, một nhà nghiên cứu chuyên về giám sát đa dạng sinh học tại Viện nghiên cứu quốc gia Amazon (INPA) ở Manaus, Brazil cho biết: "Ở Amazon, không có bất kỳ một thứ gì có thể thích nghi với lửa" ("In the Amazon, nothing is adapted to fire")
Đối với một số khu rừng, bao gồm nhiều khu vực trên khắp Hoa Kỳ, cháy rừng là điều cần thiết để duy trì hệ sinh thái lành mạnh. Động vật sẽ phải tập thích nghi để đối phó với nó; nhiều người thậm chí còn dựa vào các vụ cháy rừng để làm điều kiện phát triển số lượng cá thể chim gõ kiến bụng xanh hông đỏ - loài chim có nguồn gốc từ miền Tây nước Mỹ. Chúng chỉ làm tổ trên những thân cây bị cháy và ăn các con bọ cánh cứng phá hoại gỗ.
Nhưng rừng Amazon thì khác.
"Rừng nhiệt đới Amazon rất phong phú và đa dạng bởi vì ở đây không thực sự có các vụ cháy", Magnusson nói. Mặc dù các đám cháy đôi khi xảy ra một cách tự nhiên, nhưng chúng lại có quy mô nhỏ và chỉ chìm sâu dưới mặt đất. Ngoài ra, các ngọn lửa cũng nhanh chóng bị mưa dập tắt.
Magnusson bày tỏ thêm: "Về cơ bản thì rừng Amazon đã không cháy trong hàng trăm ngàn hoặc hàng triệu năm nay rồi". Amazon không giống như các cánh rừng ở Úc, nơi mà nếu như không có các đám cháy thường xuyên thì bạch đàn sẽ chết. Tuy nhiên, một số vụ hỏa hoạn nhân tạo ngày nay đã làm gia tăng sự xáo trộn trong hệ sinh thái ở Amazon. Vì sự thật thì, rừng nhiệt đới không được sản sinh ra để chữa cháy.
Vậy các đám cháy đang gây ảnh hưởng tới các cá thể động vật như thế nào ?
"Cảm giác giống như các loài động vật bỗng nhiên phải tham gia một trận chiến mà chính chúng không được chuẩn bị trước". Mazeika Sullivan, phó giáo sư của Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường thuộc bang Ohio, người đã thực hiện nghiên cứu thực địa ở phần rừng Amazon thuộc Colombia phát biểu.
Nói chung, khi đám cháy diễn ra, động vật có rất ít sự lựa chọn. Chúng chỉ có thể nỗ lực trốn bằng cách đào hang hoặc nhảy xuống nước. Hoặc nhanh chân, hoặc chết. Chẳng còn cách nào khác cả. Trong tình huống này, rất nhiều cá thể động vật sẽ chết, có thể do sức nóng từ ngọn lửa hoặc bị ngạt khói, ông nói.
"Trong những "trận chiến" như thế, bạn có thể ngay lập tức nhìn ra kẻ nào là người chiến thắng, và kẻ nào phải nhận thua cuộc". "Ở một nơi khó thích nghi với lửa như Amazon, chắc chắn kẻ thua sẽ nhiều hơn người thắng"
Phải chẳng, có một số động vật sở hữu khả năng thoát thân nhanh hơn các loài khác ?
Sở hữu những đặc tính loài chính là điểm mạnh cực lớn khi xảy ra cháy rừng. Những động vật có kích thước cơ thể lớn cùng khả năng di chuyển thần tốc như báo đốm, báo sư tử cùng một số loài chim có thể trốn thoát dễ dàng. Nhưng những loài di chuyển chậm như lười, kiến, cùng những động vật nhỏ hơn như ếch, thằn lằn, có thể chết vì không thể chạy khỏi đám cháy đủ nhanh. Một số loài khác trốn vào tán cây nhưng lại chọn nhầm cái cây đang cháy, và thế là chết.
Một số loài đang ở trong tình trạng bị đe dọa nay thậm chí còn nguy hiểm hơn và thậm chí còn có thể tuyệt chủng.
Cháy rừng ở Amazon hoàn toàn khác so với ở Hoa Kỳ, Châu Âu hoặc Úc. Nếu như với những nơi khác, chúng ta có thể biết rõ về sự phân bố của các loài thì ở Amazon, việc xác định phạm vi các loài động vật là một chuyện khó khăn, vì vậy, các nhà khoa học gần như không nhìn ra được rằng loài nào hiện đang bị đe dọa.
Tuy nhiên, một số loài động vật sau đang nằm trong diện chú ý:
Khỉ Titi Milton , một loài khỉ được phát hiện vào năm 2011, chỉ mới được ghi nhận tại một phần của Brazil thuộc miền Nam Amazon, lại đang bị lửa bao vây. Carlos César Durigan, giám đốc Hiệp hội bảo tồn động vật hoang dã Brazil, cho biết, một loài khỉ khác đang sống trong khu vực nhỏ thuộc trung tâm Brazil tên "Khỉ sóc đầu bông yên ngựa Mura " cũng đang trong tình trạng đe dọa bởi đám cháy diễn ra tại đó.
Còn các loài động vật thủy sinh thì sao?
Trong thời gian ngắn, việc sống ở những nơi có khối lượng nước lớn là điều có lợi với các loài động vật. Tuy nhiên, ở các nhánh sông nhỏ hay những dòng suối - nơi sở hữu sinh vật đa dạng không kém lại có thể mang lại rắc rối, ví dụ như những cá thể động vật lưỡng cư sống ở dưới nước cần leo lên bờ để thở, khi đó chúng sẽ gặp nguy hiểm. Lửa cũng có thể làm thay đổi tính chất hóa học của nước tới một mức độ nào đó vì vậy, tồn tại dưới nước khi cháy lớn chỉ là chuyện tạm thời. Sullivan nói
Hậu quả của đám cháy có thể ảnh hưởng đến các loài như thế nào?
Đây cũng là vấn đề mà dư luận đặc biệt quan tâm. Sullivan cho biết, những ảnh hưởng dài hạn mà chúng ta chưa nhìn thấy có thể sẽ còn thảm khốc hơn. Toàn bộ hệ sinh thái của các khu vực rừng nhiệt đới đang cháy sẽ bị thay đổi. Ví dụ như, tán cây rậm rạp của rừng nhiệt đới Amazon trước kia giúp ngăn phần lớn ánh sáng mặt trời chiếu xuống mặt đất, giờ đây vì lửa mà trơ trụi, khiến cho tia sáng dễ dàng len lỏi vào từng ngóc ngách của rừng và thay đổi dòng năng lượng căn bản của toàn bộ hệ sinh thái. Điều này cũng có thể tác động lên từng tầng trong chuỗi thức ăn của các sinh vật
Sống sót trong một hệ sinh thái bị biến đổi sẽ là một cuộc đấu tranh lớn đối với nhiều loài. Chẳng hạn, rất nhiều loài lưỡng cư có kết cấu cơ thể cùng lớp da được ngụy trang giống như vỏ cây hoặc lá của cây để lẩn trốn mà không bị phát hiện. "Loài ếch giờ đây đột nhiên phải thích nghi một cuộc sống mới với các đặc tính và nơi trú ẩn mới"
Tuy nhiên, có lẽ cháy rừng cũng chả phải là vấn đề gì to tát với nhiều cá thể động vật ở Amazon. Các loài chó đã tiến hóa và thích nghi để phát triển mạnh trong mọi môi trường sống. Hay như những chú chim Toucan, nhờ cái mỏ dài mà chúng có thể dễ dàng vươn tới những nơi hẹp và hái trái cây. Cháy rừng tàn phá đi số lượng lớn trái cây, điều này có thể khiến cho số lượng cá thể Toucan địa phương rơi vào khủng hoảng. Ateles, một loài vật thuộc họ linh trưởng sống trên những tán cây cao sẽ phải đối mặt với một thử thách khác khi "ngôi nhà" trên cây của mình bị tàn lụi, điều đó bắt buộc loài này phải tìm tới một nơi khác và cạnh tranh với nhiều loài động vật hơn
Kẻ dành thắng cuộc duy nhất trong "cuộc chiến" cháy rừng này có lẽ là những kẻ săn mồi trên không và dưới đất vì khi không gian xung quanh có ít vật cản, việc săn mồi của chúng sẽ trở nên dễ dàng hơn
Các nhà bảo tồn và người dân trên toàn thế giới đang sử dụng mạng xã hội để nói về đám cháy tại Amazon. #PrayForAmazonas trở thành hashtag xu hướng hàng đầu trên Twitter vào thứ Tư. Nhiều người lên tiếng chỉ trích chính sách của chính trị gia Bolsonaro. Họ bày tỏ lo ngại rằng nhu cầu thịt bò lớn trên toàn thế giới như hiện nay sẽ khuyến khích việc ghải phóng mặt bằng nhanh chóng để chăn thả gia súc. Các nhà môi trường học cũng đang kêu gọi sự chú ý đến những hậu quả mà "là phổi của Trái Đất" sẽ gây ra với biến đổi khí hậu. Bên cạnh #PrayForAmazonas, số người dùng hashtag #ActForAmazonas hiện cũng đang tăng mạnh.
Có một khu vực dọc theo biên giới phía nam của rừng mưa nhiệt đới Amazon, ở các bang Pará, Mato Grosso và Rondônia của Brazil, được gọi là vòng cung phá rừng, ông Magn Magnon nói. Ở đó, cháy rừng đang đẩy rìa khu rừng nhiệt đới phía Bắc ra xa, và có thể thay đổi biên giới mãi mãi.
Ông cũng phát biểu thêm rằng "Chúng ta hầu như chưa biết gì về phần rừng này. Có thể chúng ta sẽ mất đi những loài động vật tại đây trước cả khi ta phát hiện ra sự tồn tại của chúng"
